.JPG "Museumplein Amsterdam met Van Gogh Museum en Stedelijk Museum")
Verrukking, vastberadenheid, lijden, nieuwsgierigheid, liefde, afschuw en meer emoties - en hoe deze voorgesteld werden door meesters van de barok in Rome - Caravaggio, Bernini en hun collega schilders en beeldhouwers – nu allemaal te beleven in een spectaculaire tentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam.
- Verlengd t/m 13 september 2020 -
Annibale Carracci, Pietà van ca. 1603, Kunsthistorisches Museum Wenen. De wond in Christus' zij is even blauw als Maria's gewaad en Maria's krachteloze houding weerspiegelt die van het levenloze lichaam van haar zoon.
Spirituele ervaringen, visioenen, extase komen tot uitdrukking in werken die Maria Magdalena of de heilige Franciscus tot onderwerp hebben. De kijker wordt deelgenoot van nogal intieme ervaringen van de voorgestelde heiligen, wat de vastheid van zijn eigen geloof weer moet aanwakkeren. We voelen het verdriet na van Annibale Carracci’s ontroostbare Maria met het grijsbleke dode lichaam van haar gekruisigde zoon Jesus Christus in haar schoot. En het gespierde marmeren lijf van de met pijlen gemartelde heilige Sebastiaan van Gian Lorenzo Bernini lijkt bijna levensecht – ook al zien wij hem op een moment dat hij bijna dood is.
De heilige Sebastiaan door Gian Lorenzo Bernini, 1617, detail. Sebastiaan is op het punt om aan zijn verwondingen te overlijden. Maar toch haalde Bernini een bijna levensechte figuur uit het koude marmer, met de aderen onder de huid van de arm zichtbaar gevuld met bloed. Ware het niet verboden in het museum, we zouden hem het liefst willen aanraken.
Museo Nacional Thyssen-Bornemisza, Madrid (particulier bruikleen aan)
Bewonderenswaardig levensecht lijken ook de portretten, gebeeldhouwd en geschilderd, van zowel politieke hoofdrolspelers als Kardinaal Richelieu door Bernini en Kardinaal Scipione Borghese door Giuliano Finelli als ook van mensen die meer midden in de maatschappij van 17de-eeuws Rome te vinden waren, getuige het zelfportret van de schilder Simon Vouet dat al even tastbaar lijkt als Bernini’s Sebastiaan en ons met licht rode ogen en warrig haar aankijkt als of de schilder net na een nachtje stappen in Rome uit bed is gekropen. We zien hoe de schrik eruitziet als Caravaggio’s verleidelijke jonge man onverwacht door een hagedis gebeten wordt. De horror op het gezicht en in de hele verwrongen houding van Goliath terwijl hem door een wicht als David zijn gigantische hoofd afgesneden wordt, beseffend dat er geen ontkomen aan zijn lot meer is.
Orazio Borgianni, David onthoofdt Goliath, ca. 1605-1610 (detail). Een bijzonder drastische weergave van de tweestrijd tussen David en de reus Goliath. Met alle macht probeert David, het hoofd met Goliaths eigen zwaard af te zagen, en even verbeten verzet Goliath daartegen en de horror van wat hem te wachten staat, staat op zijn gezicht geschreven.
Het Rijksmuseum presenteert met deze tentoonstelling grote kunst die anders zelden in Nederland te bewonderen is en die we te danken hebben aan het bruisende artistieke klimaat in Rome in de eerste decennia van de 17de eeuw. Waar pausen, kardinalen en vorsten, maar ook internationale reizigers en kunstenaars de stad Rome nieuw leven inblazen en weer allure geven. Werken van Caravaggio, Gian Lorenzo Bernini, Annibale Carracci, Giovanni Baglione, Valentin de Boulogne, Orazio en Artemisia Gentileschi, Alessandro Algardi, Guercino, François du Quesnoy en anderen zijn naar Amsterdam gekomen en laten een rijkdom aan artistieke virtuositeit en finesse zien. De meeste werken waren eerder al te zien in de eerste editie van deze tentoonstelling over de barok in Rome in het Kunsthistorische Museum in Wenen.
Schilderijen en beeldhouwwerken worden samen getoond en de laatste zijn niet alleen vertegenwoordigd door marmeren sculpturen en bronzen beelden, maar ook door modelli in terracotta en beelden uit de klassieke oudheid, die door vooraanstaande 17de-eeuwse beeldhouwers kunstig gerestaureerd werden.
De Rondinini-faun, een antiek Romeins beeld waarvan men destijds dacht dat het uit de Griekse oudheid stamt. François du Quesnoy restaureerde de overgebleven torso en vulde hem aan tot een volledige figuur van een faun. Dit beeld van François du Quesnoy, een beeldhouwer uit Vlaanderen, die in Rome faam verwierf, wordt al eeuwen lang om zijn meesterschap geprezen. Londen, British Museum.
De Doornenkroning door Michelangelo Merisi da Caravaggio, ca. 1603, Wenen, Kunsthistorisches Museum. Zonder pardon drukken twee gespierde mannen een "kroon" gemaakt van doornen op het gebogen hoofd van Christus. Een soort van scepter hebben ze hem al in de hand gegeven, om de spot met deze koning der Joden te drijven. Jesus ondergaat het lijdzaam. Hij kent zijn lot en moet dit verdragen. Ook al staan alle vier personen op het schilderij dicht bij elkaar, blijft de blik op Jesus vrij. De kijker staat recht tegenover hem en kan over alles nadenken, dat het lijden van Christus voor de gelovige Christen betekent.
Een zeldzame kans in Nederland en een feest voor het oog! En wie voor of na het bezoek aan deze tentoonstelling nog door de zalen met Nederlandse kunst uit deze periode in het Rijksmuseum wandelt, die zal opvallen hoe groot soms het contrast met de kunstuitingen is, die de Republiek in deze periode voortbracht. En, interessant genoeg, hoe groot soms ook weer niet.
Ga kijken!
Een bezoek aan de tentoonstelling Caravaggio – Bernini in het Rijksmuseum is door het coronavirus helaas niet combineren met een privé rondleiding van Kukullus in het Rijksmuseum.
De beeldhouwer Giuliano Finelli, die ook een aantal jaren werkzaam was in de werkplaats van Bernini, maakte 1632 dit portret van kardinaal Scipione Borghese.
