Jullie hebben het gehoord, de Nederlandse musea mogen sinds deze week weer openen. En ook rondleidingen in het Rijksmuseum zijn nu weer mogelijk! Met de bestaande mondkapjesplicht en de anderhalve meter afstand is het handig als de groepen niet te groot zijn. Want we willen natuurlijk dat iedereen kan verstaan wat er allemaal verteld en gevraagd wordt. Ook bij iets meer drukte dan er gisteren in het museum te beleven viel.

Maar toch: Het kan weer en ik kijk uit naar alle kunstliefhebbers en wie het wil worden, die mee willen komen om schatten in het Rijksmuseum te verkennen!

28 januari 2022

Lang had ik ernaar uitgekeken en onlangs was het eindelijk zo ver: Ik kon het werk van Claudy Jongstra beleven dat momenteel in Museum de Lakenhal in Leiden tentoongesteld wordt. De ambachtelijke productie van textiel tot kunst verheven – of eigentijdse kunst met in de hoofdrol het eeuwenoude proces van het maken van garen, weefsels, stoffen. Een weelde voor het oog, hoe Claudy Jongstra met kleuren en texturen van wol, zijde, katoen en ander materiaal associaties wekt die ons over belangrijke hedendaagse vraagstukken doen nadenken. 

Ook voor de tastzin zou het een feest zijn geweest, maar aanraken was helaas niet toegestaan. Wel een begrijpelijke beperking, toch was het moeilijk om de verleiding te weerstaan. Want is niet textiel een product bij uitsteek dat contact met de huid dient te leggen? 

Zeker als het werk Woven Skin genoemd is en er ook zo eruitziet: als vellen huid, deels in rode kleuren geverfd waardoor het lijkt op verschillende schakeringen van bloedrood. 

In het Rijksmuseum in Amsterdam werd gisteren na een lange periode van onderzoek en voorbereiding de tentoonstelling over slavernij geopend. In klein comité weliswaar en voorlopig alleen te bezichtigen door enkele groepen scholieren. Hopelijk kunnen snel meer mensen volgen wanneer geplande versoepelingen van de coronamaatregelen in de praktijk omgezet kunnen worden. Zo kan hopelijk gauw ook een groter publiek deze zo belangrijke tentoonstelling beleven. Aan de hand van de verhalen van tien personen belicht deze expositie hoe verschillend het perspectief en het noodlot kan zijn, waarmee mensen direct (en indirect) deel uitmaakten van het gruwelijke en mensonterende systeem van slavernij. 

Surapati, een van de tien hoofdrolspelers in de tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum in Amsterdam. Hij werd een nationale held in Indonesië. Hier verschijnt hij op een portret van Cornelia van Nijenrode en Pieter Cnoll van 1655, geschilderd door Jacob Coeman. 

Een van de objecten van de Slavernij-tentoonstelling in het Rijksmuseum is een vandaag merkwaardig aandoende brief van Pieter Mortamer, directeur in Luanda in West-Afrika, aan Johan Maurits van Nassau-Siegen, met advies over passende geschenken aan de koning van Congo. Genoemd wordt hierin een trompetspelende 'zwarte jongen' als geschikt cadeau (hier een link naar de brief). De relatie met de Afrikaanse heerser moest vanwege de slavenhandel goed onderhouden worden. Deze brief hoort samen met vele anderen bij het nalatenschap van Johan Maurits' correspondentie die in het koninklijk archief van Nederland bewaard is gebleven. Naar aanleiding van het huidige onderzoek naar de Nederlandse koloniale geschiedenis en de rol die Nederland in de geschiedenis van de slavernij speelde, werden nu 800 scans van archiefstukken van Johan Maurits van Nassau Siegen gedigitaliseerd en publiekelijk toegankelijk gemaakt. Dit gebeurde in het kader van een project om meerdere archiefbronnen voor dit onderwerp te digitaliseren. Op die manier staat de geïnteresseerde leken en onderzoekers steeds meer materiaal als bron voor meer kennis ter beschikking.  

19 mei 2021

Een hele tijd keek ik al uit naar de tentoonstelling over de Utrechtse stadsmuren in het Centraal Museum, met in het achterhoofd, hun locatie en betekenis ook in het echt bij een stadswandeling in Utrecht aan de een of andere groep te kunnen laten zien. Maar intussen zijn weer nieuwe muren opgetrokken: het coronavirus blijft ons dwarszitten en houdt veel bezoekers op afstand. Alsof er een nieuwe muur rond Utrecht is ontstaan, die mensen er helaas van weerhoudt om de stad en haar verhalen beter te leren kennen. 

Maar geen reden om deze tentoonstelling in het Centraal Museum niet van harte aan te bevelen, voor wie er tot januari nog naar wil kijken. En wie niet hiervoor naar Utrecht wil of kan komen, vindt hier een paar indrukken en wetenswaardigheden van de ommuring die de stad in het verleden kende.

Bij het Hieronymusplantsoen en Lucasbolwerk in Utrecht zijn nog resten van de stadsmuur te vinden.

Wie moet gokken, vermoedt de oude stadsmuren ongeveer rond het gebied van de huidige oude binnenstad. En dit klopt ook ongeveer. Vandaag de dag is het de singel die de grenzen van het oude Utrecht aangeeft. De singel, die nét weer ‘rond’ is geworden en waar het water pas sinds kort weer ringsomheen vloeit.

Eerste afbakeningen van het terrein: de Romeinen

Maar dit was niet altijd de stadsgrens. De eerste bewoners waarvan we sporen van een omheining kennen, waren de Romeinen. Zij bouwden hun castellum waar nu het Domplein te vinden is en legden hier een bijna precies vierkante grens van hun neerzetting aan – eerst een aarden wal, later ook een stenen muur, gemaakt uit natuursteen: tufsteen uit de Duitse Eifel. 

Ringsom het Domplein in Utrecht markeert een metalen streep in de grond de voormalige grenzen van het Romeinse castellum. 

Na het vertrek van de Romeinen vonden eerste bewoners van de vroege middeleeuwen het verlaten castellum een geschikte plek om te verblijven. Door hen zijn maar weinig sporen achtergelaten. Wél werden er een paar graven met interessante grafbijgaven gevonden. Toen onder de eerste Utrechtse bisschop Willibrord de kerstening van de neerzetting en de regio in gang werd gezet, veranderde het afgebakende gebied van het vroegere Romeinse castellum in het hart van het bisdom Utrecht. Dit bleef door de hele middeleeuwen heen een plek van groot belang. Tot aan de reformatie die een (officieel) eind aan katholiek Utrecht maakte.

Stadsrechten en een stadsmuur

Een jaar van bijzondere betekenis voor Utrecht was het jaar 1122. Want in dit jaar kreeg Utrecht stadsrechten – met verregaande gevolgen. Het verkrijgen van stadsrechten houdt ook in dat je nu stadsmuren mag bouwen. En dat deden de Utrechters. Rings om de huidige binnenstad heen – langs de huidige Singel dus – ontstond een muur waaraan net als bij een parelketting tal van torens gereigd waren. Deze wachttorens waren eerst rechthoekig, later rond. Burgers van Utrecht hadden de plicht om de stad te beschermen en deze dienstplicht werd per gilde georganiseerd.

Herman Saftleven tekende 1665 de Bijlhouwerstoren in het zuidwesten van Utrecht. We zien ook de stadswal en links de Nicolaaskerk. (tekening in het Rijksmuseum Amsterdam).

Rings om de stadsmuur heen liep een gracht – de Singel – en op vier plekken was er een stadspoort om mensen en goederen naar binnen en buiten te laten: de Catharijnepoort in het westen, de Weerdpoort in het noorden, de Wittevrouwenpoort in het oosten en in het zuiden de twee Tolsteegpoorten. 

Rubens, Van Dyck, Rembrandt, Weenix - Voor kunstliefhebbers heeft het Noordbrabants Museum deze zomer een bijzonder snoepje aan te bieden: Bruiklenen van de Akademie der bildenden Künste in Wenen zijn naar 's-Hertogenbosch gekomen. Omdat de Akademie verbouwd wordt gingen sommige werken uit deze collectie op reis en kan het Noordbrabants Museum schilderijen en tekeningen van grote (en ook minder bekende) meesters uit de Lage Landen uit deze collectie laten zien.

Peter Paul Rubens laat zijn talenten met een erg dronken Silenus zien, Jan Davidsz de Heem schittert met een indrukwekkend groot pronkstilleven en het bloemstilleven van Rachel Ruysch is een werkelijk subliem voorbeeld van haar kunsten. Jan Asselijn, in Nederland misschien vooral bekend van zijn Zwaan in het Rijksmuseum, is een van de Italianisanten die in de tentoonstelling vertegenwoordigd zijn: Nederlandse schilders die naar Italië trokken en zuidelijke landschappen en genre scenes schilderden. Asselijn weet wel hoe je drama in een schilderij overbrengt en hij lijkt bij zijn groot doek Het Fort, een zuidelijk landschap bij zonsondergang, bijna naar Bob Ross gekeken te hebben toen hij de accenten van de wolkenpartijen schilderde. 

Dit zelfportret van Barent Fabritius als herder van ca. 1654-1656 hangt op zaal iets hoger dan andere werken, passend bij het perspectief dat de schilder zelf koos. We kijken naar hem op en hij kijkt vol zelfvertrouwen op ons neer. Wenen, Akademie der bildenden Künste.

Blik over de Oudegracht in Utrecht, vanaf de Maartensbrug in richting zuiden naar de achterkant van de huizen aan de Lijnmarkt.

Vandaag voor u en jullie: impressies van een verkennend tochtje door Utrecht een dezer dagen. De stad is weliswaar leger dan anders in juni. Maar Utrecht ís er nog. En nog steeds zeer de moeite waard om gezien en beleefd te worden! 

En ik zelf kan niet wachten, tot ik u en jullie weer in Utrecht en langs zijn bijzonderheden bij een stadswandeling mag begeleiden! Dat zal hopelijk gauw weer mogelijk zijn. Ook al zal dit onder nieuwe voorwaarden en met beperkingen moeten gebeuren. Zoals in kleinere groepen en met meer afstand tot elkaar dan gewend. Maar dat moet de pret niet bederven. 

Binnenkort is er hier op de website meer informatie over de details te vinden. 
Ik kijk er in ieder geval al naar uit om weer met gasten Utrechts mooie en spannende plekjes te verkennen.

Uw en jullie Claudia 

11 juni 2020

PS: Update van 29 juli 2020: 
Het is weer mogelijk! We kunnen weer stadswandelingen in Utrecht ondernemen. En wel in kleine groepen en onder inachtneming van de nodige regels die hier te vinden zijn. 
 

Achter de Dom in Utrecht. Dat is ook de naam van de straat: "Achter de Dom". 

Vandaag is het Goede Vrijdag, op weg naar een Paasweekend van een iets andere aard. Ik wens u en jullie allemaal hele fijne Paasdagen en ondanks de bizarre omstandigheden, veel gezondheid en geduld bij het thuisblijven. 

Ik wens u en jullie dit met dit schilderij dat mooi bij Goede Vrijdag past: Een kruisiging uit het Rijksmuseum in Amsterdam. Die ik u en jullie veel liever persoonlijk zou willen tonen en toelichten. Maar het moge duidelijk zijn dat in het kader van alle maatregelen om de uitbreiding van het coronavirus COVID-19 in te dammen, museumrondleidingen en andere touren momenteel niet plaats kunnen vinden. 

We weten de naam van de schilder van dit werk van rond 1460 helaas niet. Wél mogen we aannemen dat hij uit Utrecht kwam. Want hij nam de vrijheid om deze kruisiging niet in Jeruzalem maar voor de poorten van Utrecht plaats te laten vinden. Op de achtergrond rechts boven zien we de beroemde Domtoren van Utrecht, en wie de stad iets beter kent, kan ook andere gebouwen uit 15e-eeuws Utrecht ontdekken. 

Laten we hopen dat het gauw weer mogelijk zal zijn om dit schilderij en vele andere  kunstwerken in Nederlandse musea in het echt te bewonderen en te bespreken. En  ook het hier afgebeelde Utrecht, dan in zijn hedendaagse gestalte, wacht er samen met zijn 'zustersteden' met smart op om weer door bezoekers bij stadswandelingen verkend te worden.

Vrolijk Pasen voor iedereen en blijf gezond!

Kunstenaars beïnvloeden elkaar en dat leidt soms tot bijzondere wisselwerkingen - zoals in het geval van Isaac Israels en George Hendrik Breitner, die nu naast elkaar in het Kunstmuseum in Den Haag gepresenteerd worden. Met hun werk en hun onderlinge relatie, die nogal aan verandering onderhevig was.

Deze twee belangrijke vertegenwoordigers van de Nederlandse schilderkunst waren van tamelijk verschillende afkomst. Terwijl de kunstwereld van begin af aan al veel van het jonge talent van Isaac Israels verwachtte, worstelde Breitner behoorlijk met zijn tekenvaardigheden. Voor Breitner was dan ook in eerste instantie een andere loopbaan gedacht, namelijk in de graanhandel, waar zijn vader werkzaam was. Israels daarentegen was al in jonge jaren omgeven van het artistieke klimaat in het ouderlijk huis en sterk beïnvloed door de successen en de grote naam van zijn beroemde vader Josef Israëls. Iets wat hem aanvankelijk zeker een voordeel in zijn loopbaan verschafte, maar waartegen hij het met de jaren moeilijk vond, zijn eigen weg uit te stippelen.

Wij zien in het Kunstmuseum Den Haag werk van ongeveer de laatste twee decennia van de 19de eeuw - een periode waarin Breitner en Israels zich en met elkaar verbonden voelden maar ook sprake van een serieus te nemen rivaliteit is. De tentoonstelling is opgebouwd als een bokswedstrijd in verschillende rondes. 

Verrukking, vastberadenheid, lijden, nieuwsgierigheid, liefde, afschuw en meer emoties - en hoe deze voorgesteld werden door meesters van de barok in Rome - Caravaggio, Bernini en hun collega schilders en beeldhouwers – nu allemaal te beleven in een spectaculaire tentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam. 

- Verlengd t/m 13 september 2020 - 

Annibale Carracci, Pietà van ca. 1603, Kunsthistorisches Museum Wenen. De wond in Christus' zij is even blauw als Maria's gewaad en Maria's krachteloze houding weerspiegelt die van het levenloze lichaam van haar zoon. 

Spirituele ervaringen, visioenen, extase komen tot uitdrukking in werken die Maria Magdalena of de heilige Franciscus tot onderwerp hebben. De kijker wordt deelgenoot van nogal intieme ervaringen van de voorgestelde heiligen, wat de vastheid van zijn eigen geloof weer moet aanwakkeren. We voelen het verdriet na van Annibale Carracci’s ontroostbare Maria met het grijsbleke dode lichaam van haar gekruisigde zoon Jesus Christus in haar schoot. En het gespierde marmeren lijf van de met pijlen gemartelde heilige Sebastiaan van Gian Lorenzo Bernini lijkt bijna levensecht – ook al zien wij hem op een moment dat hij bijna dood is. 

We zijn 2019 geëindigd met een rondje door het Rijksmuseum op oudejaarsdag en het nieuwe jaar 2020 is ook al weer met reeds voltooide en nog geplande rondleidingen aldaar begonnen. Wij beperken ons in 2020 natuurlijk niet tot dit prachtige museum. Er zijn veel meer mogelijkheden om met Kukullus en leuke tijd vol kunst en cultuur door te brengen, tijdens een museumrondleiding of een stadswandeling.

Wat dacht u bijvoorbeeld van een leuke stadswandeling door sympathiek Utrecht, het charmante Kleve of het bruisende Düsseldorf? Voor kunstliefhebbers zijn er ook nog het Mauritshuis of het Van Gogh Museum om met een rondleiding te verkennen.

Afgelopen jaar, het Rembrandtjaar, mochten we meer mensen dan gemiddeld met het leven en werk van Rembrandt van Rijn vertrouwd maken. En dit Rembrandtjaar 2019 duurt ook nog even een beetje voort: Naast de prachtige tentoonstelling Rembrandt-Velázquez in het Rijksmuseum (nog tot en met 19 januari 2020) valt er in het Mauritshuis in Den Haag, ook tot en met 19 januari, nog het werk van Nicolaes Maes te bewonderen, een bijzonder getalenteerde leerling van Rembrandt. In Leiden duurt de tentoonstelling over Rembrandts vroege werk nog even voort tot en met 9 februari 2020 en de interessante expositie Laboratorium Rembrandt in het Rembrandthuis in Amsterdam is nog tot en met 16 februari te zien.

En als deze tentoonstellingen uiteindelijk toch voorbij zijn? Niet getreurd, er valt altijd iets over Rembrandt te bekijken en verkennen in Nederland.

Wat mogen wij verder verwachten in 2020 op het gebied van tentoonstellingen? Hier een greep uit wat ons leuks te wachten staat:

Rembrandt leeft niet meer. Hij overleed in 1669, dus  350 jaar geleden. Aanleiding voor Nederland om van het jaar 2019 een Rembrandtjaar te maken. Veel musea en culturele inrichtingen wijden in 2019 bijzondere tentoonstellingen aan Rembrandt van Rijn. 

En Kukullus doet mee. Met de stadswandeling in Rembrandts in Amsterdam begeven wij ons in de voetsporen van de meester in deze stad, die zo nauw verbonden is met hoogte- en dieptepunten in het leven en werk van Rembrandt. 
Tijdens Kukullus' Rembrandt-rondleiding in het Rijksmuseum staan wij stil bij een selectie van Rembrandts werken en kijken wij naar de kunst die in deze collectie in Amsterdam, waarmee hij ons nog steeds in zijn ban trekt. 

Rembrandt in het Rijksmuseum Amsterdam

Het Rijksmuseum in Amsterdam toont (bijna) alle Rembrandts in zijn collectie: Van 15 februari tot en met 10 juni 2019 worden er 22 schilderijen, 60 tekeningen en maar liefst 300 etsen gepresenteerd. Normaal worden sommige werken altijd in het depot opgeborgen, in het bijzonder werken op papier omdat deze zo kwetsbaar zijn. Maar in 2019 wordt er groots uitgepakt. Ook wanneer er nog steeds zo'n 100 prenten in de tentoonstelling verstek gaan. Want het zou gewoon te veel van het goede zijn om alle prenten in het bezit van het Rijksmuseum te laten zien. 

Johan Maurits van Nassau Siegen – de naamgever van het Mauritshuis – staat de afgelopen jaren niet meer voornamelijk voor zijn culturele bijdragen aan de Nederlandse geschiedenis in de schijnwerper. Er komen ook steeds meer vragen op over zijn rol in en zijn verantwoording voor de trans-Atlantische slavenhandel. Want terwijl in Den Haag zijn stadspaleis, het huidige Mauritshuis ontstond, was Johan Maurits gouverneur van de West-Indische Compagnie in Nederlands Brazilië. Hier werden tot slaaf gemaakten uit West-Afrika op plantages ingezet. En met de suiker die op deze plantages gewonnen en naar Europa vervoerd werd, kon goed geld verdiend worden.

Een publiek debat kwam met name op gang toen in 2017 de kopie van een buste van Johan Maurits uit het foyer van het Mauritshuis verwijderd werd. Voor het Mauritshuis waren de vragen over en de kritiek aan Johan Maurits’ historische rol aanleiding voor een speciale expositie over hem die nu in het museum te zien is. De tentoonstelling Bewogen beeld - Op zoek naar Johan Maurits is het eerste hoofdstuk in een verder reikend onderzoek naar dit onderwerp dat de komende jaren plaats zal vinden. Aan de hand van werken uit de eigen collectie voert het Mauritshuis ons voor ogen dat Johan Maurits van Nassau Siegen niet alleen een liefhebber van kunst, architectuur en wetenschap was. Maar zijn biografie heeft ook een donkerdere kant waarvan nog geen consensus bestaat welk oordeel hierover 350 jaar later te vellen zou zijn.