Rondleiding 19de-eeuwse kunst in het Rijksmuseum

Machthebbers poseren in vol ornaat, of op het slagveld, kronkelende bospaden leiden de romantische natuur in, in burgerlijke interieurs wordt gelezen, gemusiceerd, geposeerd. Mensen arm en rijk zoeken het soms gevaarlijke strand op, terwijl koeien en schapen rustig op een sappig weiland of in de hei grazen. Als je aan Nederlandse kunst denkt was niet alleen de eeuw van Rembrandt een grote bloeiperiode. Ook de 19de eeuw kende op artistiek gebied een hoge productiviteit en veelzijdigheid. Hiervan zijn bij een rondleiding in het Rijksmuseum zalen vol te ontdekken.

Van Waterloo tot Haagse School

In het begin van de eeuw ontstond het Nederlandse Koninkrijk en uit deze periode bezit het Rijksmuseum een paar respectabele portretten van belangrijke leiders als koning Willem I der Nederlanden en Lodewijk Napoleon, broer van de eveneens vertegenwoordigde keizer Napoleon en als koning van Holland quasi voorloper van Willem I. Levensgrote portretten, bedoeld om ons van het gezag van deze mannen te overtuigen. Deze portretten worden op de eerste verdieping van het Rijksmuseum vergezeld van het grootste schilderij in de collectie: de Slag bij Waterloo van Jan Willem Pieneman.

Burgers en boeren

Ook burgerlijke en minder politieke onderwerpen zijn geliefd en wij krijgen gedetailleerde kijkjes in de burgerlijke wereld van de 19de eeuw te zien. Alledaagse genrescenes en landschappen zijn vaak schatplichtig aan Nederlandse kunst van de 17de eeuw. Het landschap blijft een belangrijk onderwerp in de schilderkunst en in Zeeland werd een van zijn meest succesvolle vertegenwoordigers in dit genre geboren: de schilder Barend Cornelis Koekkoek die vervolgens net over de grens in Kleef een beroemdheid en zelfs stamvader van een heuse dynastie van schilders werd.

Een landschap in de winter, detail uit een schilderij van Barend Cornelis Koekkoek, 1835-1838, Rijksmuseum Amsterdam. 

Niet iedereen had echter de mogelijkheden om in een goed gemeubileerd bourgeois nest te musiceren, naaiklusjes af te ronden en naar mooie kunstwerken aan de muur of in albums te kijken. Kunstenaars begonnen zich in de 19de eeuw ook voor de leefomstandigheden van mensen te interesseren die het minder breed hadden. Het realisme als een stroming in de beeldende kunst kwam op en schilders richtten hun aandacht op de eenvoudige bevolking die het levensonderhoud door hard zwoegen op het land of aan de kust moest verdienen. 

Jacob Maris, Aankomst der boten, schilderij van 1884 in het Rijksmuseum Amsterdam.

De Haagse School, landschappen en stadsgezichten

Mede geïnspireerd door ontwikkelingen in Frankrijk – denk aan de invloedrijke zo genoemde School van Barbizon – ontstond ca. in de tweede helft van de 19e eeuw een nieuwe beweging in de landschapsschilderkunst: Kunstenaars trokken de natuur in en legden ter plaatse indrukwekkende plekken vast. De rondleiding staat ook bij deze belangrijke ontwikkeling in de schilderkunst stil. In Nederland ontstond zo de Haagse School, een groep schilders die eveneens veel landschappen maakten en heus niet alleen in Den Haag en omgeving actief waren. Deze werken hebben vaak gebroken tinten en grijze Hollandse luchten als kenmerk, ook al mogen we niet alle schilders uit deze stroming over een kam scheren. Het interesse in het eenvoudige leven legde de basis ervoor dat schilders uit deze generatie ook tot dan minder bekende gebieden in Nederland gingen verkennen - plaatsen als Oosterbeek en Wolfheze, Scheveningen, Laren of Katwijk, die als bijzonder schilderachtig ervaren werden. 

Anton Mauve, een kudde schapen op de heide bij Laren, 1887, Rijksmuseum Amsterdam. 

Een expressieve jonge generatie: Breitner, Isaac Israels, Van Gogh

Als nestor van de Haagse School wordt de in zijn eigen tijd al zeer gewaardeerde Jozef Israëls beschouwd en naast hem gelden vooral Anton Mauve, de broers Maris en Hendrik Willem Mesdag als bekende vertegenwoordigers van deze groep realisten, plein-air-schilders, impressionisten in de Nederlandse kunst. De volgende generatie zou meer expressionistische kunstenaars als George Hendrik Breitner en Isaac Israels voortbrengen, beiden vandaag geliefd bij kenners van de Nederlandse kunst. 

Uit deze blik op schepen in het Ijs maakte George Hendrik Breitner 1901 een symfonie van verticale lijnen en kleuraccenten. 

En uiteindelijk kwam ook Vincent van Gogh de reeks vooraanstaande Nederlandse schilders vergezellen, ook al moest hij voor zijn erkenning wachten tot na zijn dood en tot zijn schoonzus Jo Bonger zijn werk met niet nalatende energie onder de aandacht van een breder publiek bracht.
Vaak waren het – zoals vanouds – mannen, die het beroep van kunstenaar kozen. Maar Nederland kende in de 19de eeuw ook een paar bijzondere vrouwen, die naam als schilderes maakten. De beroemdste onder hen is waarschijnlijk Therese Schwartze, een buitengewoon getalenteerde portretschilderes, die ook opdrachten van het koninklijke hof ontving. 

Een rondleiding in het Rijksmuseum langs een afwisselende eeuw

We passeren tijdens deze rondleiding in het Rijksmuseum de ontwikkeling van de kunst in Nederland in de negentiende eeuw revue en bespreken een aantal hoogtepunten van de 19de-eeuwse schilderkunst.

De groepen moeten in tijden van coronamaatregelen klein blijven en de capaciteiten van het Rijksmuseum en van Kukullus om groepen voor een rondleiding te boeken, zijn beperkt. Wees er daarom snel bij en boek uw rondleiding op tijd vooraf! 

Doorgaans zijn de zalen met 19de-eeuwse kunst in het Rijksmuseum rustiger dan bijvoorbeeld de Eregalerij. Hier is het naar verwachting dus makkelijker om de nodige afstand te houden en elkaar desondanks goed te verstaan.

Profiteer ervan en boek gauw uw rondleiding over Nederlandse kunst in de negentiende eeuw in het Rijksmuseum!

Datum en tijd op afspraak.

Voor prijzen en groepsgrootte van rondleidingen in het Rijksmuseum zie hier. 

Neem contact op om een datum af te spreken, voor een offerte en bij vragen.

Jozef Israëls, Larens tafereel. Een meisje schilt aardappelen in een deuropening in Laren. Rijksmuseum Amsterdam.