.JPG "Museumplein Amsterdam met Van Gogh Museum en Stedelijk Museum")
Wie interesse meebrengt voor de culturele bijzonderheden in Kleve heeft er zeker plezier van om eens dit half verborgen steegje aan de rand van het centrum binnen te lopen. Naast het B.C. Koekkoek-Huis aan de Koekkoekplatz leidt een smalle weg omhoog, de Koekkoekstege. Links en rechts een muur, met achter de rechter muur een stuk grond dat lijkt op restanten van een kunstzinnige kraakactie. Dit is de Kunstacker, een project van beeldhouwer Max Knippert, om dit stuk vergeten grond weer zinvol te gaan gebruiken.
Vanaf een bepaald punt in deze kunstenaarstuin wordt je beloond met de blik op een torentje, bekroond met een enorm beeld van de godin Minerva (of Athena, in het Grieks). Als tenminste de groei van de omringende bomen en/of de jaargetijden deze blik niet te zeer belemmeren.
In september 2012 zag de 'Kunstacker' in de Koekkoekstege er zo uit.
Van het huis met deze toren en zijn Athena of Minerva mag gerust gezegd worden dat dit - op de Zwanenburcht na - het adres met het mooiste uitzicht in heel Kleef is. Als het zicht hier belemmerd wordt bestaat er nog de mogelijkheid om een stuk verder omhoog door een woongebied te wandelen, drie keer links af te slaan en vanaf de straat Regenbogen een kijkje vanaf de oprit van het huis te nemen. Minder pittoresk dan het steegje langs de muur maar (eerlijk is eerlijk) het zicht op de ateliertoren is vanaf hier misschien zelfs beter.
Dit atelier met toren werd voor niemand minder dan Barend Cornelis Koekkoek gebouwd, fameuze schilder van minutieuze landschappen en op een gegeven moment zelfs de beroemdste inwoner van Kleve. Nadat Koekkoek in Zeeland en Amsterdam de beginselen van zijn vak had geleerd en vervolgens een beetje gereisd heeft, verhuisde hij in 1834 naar Kleef. In het begin woonde hij met zijn familie in relatief bescheiden woningen. Maar met toenemend succes van zijn schilderijen vond hij het nodig om zijn woonomstandigheden aan te passen bij zijn nieuwe status als 'prins der schilders'. Zijn werken werden namelijk begeerde verzamelaarsobjecten en werden zelfs door vorsten en koningen gekocht.
Het voormalig atelier van de schilder Barend Cornelis Koekkoek in Kleve (Kleef), hier nog zonder het beeld van Minerva.
Zo liet hij 1843 de Atelierturm bouwen waarin hij zijn studio vestigde. In de jaren 1845-1848 volgde het statige classicistische palais onderaan de helling waarin zich nu het museum B.C. Koekkoek-Haus bevindt. De architect was Anton Weinhagen die in 1844 ook het Friedrich-Wilhelm-Bad aan de Tiergarten had ontworpen. Met dit kunstenaarshuis volgde Koekkoek een traditie waarin kunstenaars hun vermaarde status doen weerspiegelen in hun opvallende en bijna vorstelijke huizen. Barend Cornelis Koekkoek trad daarmee in de voetstappen van schilders zoals Peter Paul Rubens met zijn prachtig huis in Antwerpen of Giorgio Vasari in Florence. Zo is het misschien ook geen toeval dat de toren van Koekkoeks ateliergebouw juist van een beeld van Athena werd voorzien.
Het B.C. Koekkoek-Haus, voormalig woonhuis van de schilder, herbergt nu een museum gewijd aan de kunst van Koekkoek en zijn tijd.
De Athena van Kleve
Even een woord over de naam van de godin en het verschil tussen Athena en Minerva. Athena is de Griekse Godin van onder meer de wijsheid en de krijgskunst. De Romeinen hadden een tegenhanger van haar met een eigen naam, Minerva. Ook al gaan de mythes van beide godinnen elk op een eigen antieke oorsprong terug, gingen zij elkaar al in de oudheid steeds meer overlappen zo dat er nu eigenlijk sprake is van één godin met twee namen.
Een van haar beschermfuncties was die van wetenschap en wijsheid. Op het moment dat schilders zich niet langer (alleen) als beoefenaars van een handwerk wilden beschouwen, lag het voor de hand dat zij probeerden een relatie met deze vooraanstaande onder de Olympische goden trachtten te leggen. Athena / Minerva goldt als beschermvrouwe van de vrije kunsten waarbij de schilderkunst sinds de renaissance veel liever wilde horen dan bij de gewone ambachten. Geen toeval dus dat Koekkoek juist deze godin koos om als beeld de toren van zijn atelier te sieren. Hij nam hiervoor de beeldhouwer Franz Ignatius Stracké in de arm.
Nog een andere mogelijk bron van inspiratie mag genoemd worden. Namelijk het marmeren beeld van Pallas Athena dat zich ooit in de Tiergarten ten westen van het centrum van Kleve bevond. Dit prachtige park maakte onderdeel uit van de omvangrijke tuinaanleg door Johan Maurits van Nassau Siegen, die als stadhouder namens de keurvorst van Brandenburg in Kleef regeerde. Voor het amphitheater van de Tiergarten, vandaag nog een van Kleves leukste bezienswaardigheden, vlak naast het Museum Kurhaus Kleve, maakte de beroemde 17de eeuwse beeldhouwer Artus Quellinus een prachtig beeld van Minerva. In het park staat nu een kopie, het origineel is veilig in Museum Kurhaus Kleve ondergebracht. Quellinus' Athena was een geschenk van de stad Amsterdam aan Johan Maurits en werd in het najaar 1660 geplaatst. Dit cadeau aan de stadhouder van Kleve werd zelfs door Joost van den Vondel bezongen die in Athena de bruid van Johan Maurits van Nassau Siegen zag. Voor Koekkoek als een vorst der schilders zou een verwijzing naar de Minerva van een (regerende) vorst die hem in Kleve voorging, een gepaste toespeling geweest kunnen zijn.
Pallas Athena (of Minerva), kopie van het marmeren beeld van Artus Quellinus in het Amphitheater in Kleve.
Het originele beeld op Koekkoeks atelier was gemaakt van hout en dit is ook de reden waarom het helaas niet langer dan tot de jaren dertig van de 20ste eeuw overeind bleef staan. Een van de latere eigenaars van het huis, de weduwe van de schilder Heinrich Lamers, vond het in dusdanig verrotte toestand dat zij het beeld in 1933 het van het dak liet gooien. Een recent initiatief heeft er wel met succes toe geleidt dat er door het Utrechtse atelier Noyons een replica vervaardigd werd. Hiervoor heeft beeldhouwer Willem Noyons nogal wat detective werk moeten doen, om zo dicht mogelijk bij het origineel te komen. Het materiaal is echter nu anders, er werd voor een kunsthars gekozen dat bestendiger is tegen het weer dan het originele houten beeld. Wetenschappelijk onderzoek was met de hulp van Nederlandse experts van het Rijksmuseum voraafgegaan en had uitgewezen dat het originele beeld lichtgrijs was.
Koekkoeks ateliertoren in Kleef gezien vanaf de straat 'Regenbogen', met het beeld van Minerva / Athena.
Ook een kleine kopie van de Kleefse beeldhouwer Wilhelm Matthäi hielp bij de reconstructie. Deze had van de overgebleven torso van het vroeger bijna 3 meter hoge houten beeld een miniatuurkopie gemaakt die al in de jaren 40 van de 20ste eeuw bedoeld was als model voor een reconstrucite. Dit ging terug op een initiatief van de toenmalige eigenaar, de arts Dr. Heinrich van Ackeren, maar door de Tweede Wereldoorlog kwam het echter niet meer tot een reconstructie. Vandaag is Koekkoeks ateliergebouw eigendom van diens zoon en mede initiatiefnemer voor de plaatsing van de huidige replica die in september 2012, 150 jaar na zijn dood op 5 april 1862, op het dak geplaatst kon worden.
Zelfs voor het huis van een beroemde kunstenaar is een dusdanig groot beeld van Minerva zo ongebruikelijk en misschien wel uniek, dat dit omweggetje van de voor Kleve-bezoekers gebaande paden beslist de moeite waard is.
November 2012
Nawoord, zomer 2013
Er is aanleiding voor een update. De Kunstacker blijkt inmiddels niet meer toegankelijk te zijn voor een kijkje en het is mij momenteel onduidelijk wat de actuele stand van zaken is wat betreft de plannen met dit stukje grond. Het ziet er enigszins verwaarloosd uit. Vanuit het straatje met de mooie naam Regenbogen (regenboog) blijft het beeld van Athena / Minerva echter goed zichtbaar.
Voor wie meer over de reconstructie van het beeld van Pallas Athene wil weten en vooral zien, is er hier een film beschikbaar.
