Claudy Jongstra en haar tentoonstelling in de Lakenhal in Leiden

Lang had ik ernaar uitgekeken en onlangs was het eindelijk zo ver: Ik kon het werk van Claudy Jongstra beleven dat momenteel in Museum de Lakenhal in Leiden tentoongesteld wordt. De ambachtelijke productie van textiel tot kunst verheven – of eigentijdse kunst met in de hoofdrol het eeuwenoude proces van het maken van garen, weefsels, stoffen. Een weelde voor het oog, hoe Claudy Jongstra met kleuren en texturen van wol, zijde, katoen en ander materiaal associaties wekt die ons over belangrijke hedendaagse vraagstukken doen nadenken. 

Ook voor de tastzin zou het een feest zijn geweest, maar aanraken was helaas niet toegestaan. Wel een begrijpelijke beperking, toch was het moeilijk om de verleiding te weerstaan. Want is niet textiel een product bij uitsteek dat contact met de huid dient te leggen? 

Zeker als het werk Woven Skin genoemd is en er ook zo eruitziet: als vellen huid, deels in rode kleuren geverfd waardoor het lijkt op verschillende schakeringen van bloedrood. 

Claudy Jongstra, Woven Skin in Museum de Lakenhal in Leiden

Het tweede grote kunstwerk dat centraal staat, is tegelijk het grootste geweven werk dat Claudy Jongstra ooit maakte – tot nu dan, je weet maar nooit. Het werk Nine ligt op de grond in de tweede expositiehal en is speciaal voor deze ruimte vervaardigd. En hoe langer je ernaar kijkt, hoe meer je waarneemt. De ogen wennen langzaam aan de verhoudingen van licht en donker in de zaal. Je begint steeds meer structuren en verschillen in het oppervlak te zien en in de manier hoe de afzonderlijke textiele elementen met elkaar verweven zijn. Ga vooral langzaam in de zaal bewegen en je zult zien dat de kleuren permanent blijven veranderen, afhankelijk uit welke richting het licht valt en uit welke hoek je ogen kijken. Een buitengewoon sensuele ervaring. 

Het werk 'Nine' van Claudy Jongstra in de Lakenhal in Leiden

Kennis van de grondstoffen en verfplanten

Claudy Jongstra en haar team zorgen zelf voor de grondstoffen om de kunstwerken te produceren. De wol is afkomstig van een kudde Drentse heideschapen en al een aantal jaren verbouwen ze in Friesland hun eigen verfplanten als wede, indigo en meekrap. Daarnaast wordt de botanische kennis van planten, die al eeuwen geleden dienden om stoffen kleur te geven, ook naar andere plaatsen verspreid. Zo is er een Waldorfschool in Groningen, het Parcival College, waar scholieren verfplanten aanbouwen. In Enschede werd de binnentuin van Rijksmuseum Twente onlangs door Claudy Jongstra heringericht als Inner Vitality Garden 

Drentse heideschapen, in dit geval echter niet uit de kudde van Claudy Jongstra, maar van een kudde van de Bussumer heide.  

De Lakenhal in Leiden

De tentoonstelling in Leiden kon gelukkig over de door het coronavirus veroorzaakte sluiting van musea 2020-2021 heen getild worden en werd verlengd tot en met 29 augustus 2021. En welke plek in Nederland zou toepasselijker zijn voor een tentoonstelling van Claudy Jongstra dan Leiden, de stad met een lange traditie van – en expertise in – het vervaardigen van wollen stoffen. En dan nog wel in een museum dat gevestigd is in de voormalige Lakenhal.

Blauwe stalen die demonstreren dat verfplanten van verschillende sorten grond uiteindelijk verschillende sorten blauw voortbrengen. 

Hier werden de geweven en geverfde stoffen op hun kwaliteit gekeurd, vóór deze op de markt verkocht mochten worden. Op de eerste verdieping van Museum de Lakenhal in Leiden wordt nog uitvoerig stilgestaan bij dit stuk stadsgeschiedenis. Nu tijdelijk aangevuld met objecten, die Claudy Jongstra’s eigen onderzoek en experimenten op het gebied van ambachtelijk en natuurlijk textiel produceren, illustreren. 

Stalenboek van Claudy Jongstra, te zien in de Staalmeesterskamer van de Lakenhal in Leiden. 

Claudy Jongstra in Nederland

Het was niet mijn eerste beleving van het werk van Claudy Jongstra, wél de meest intense tot nu. Claudy Jongstra is ook in New York geen onbekende, waar haar werken bijvoorbeeld bij Convene en de Wallace Foundation te vinden zijn. In Nederland is haar werk bijvoorbeeld makkelijk toegankelijk te zien in de Openbare Bibliotheek in Amsterdam. Hier is op de benedenverdieping een muur met geel geverfde wol bekleed. Of het uitdrukkelijk toegestaan is, weet ik niet, maar hier kunnen de vingers wél zonder belemmering over de vezels heen glijden en kun je de wol zelf voelen.

Werk in geel van Claudy Jongstra in de Openbare Bibliotheek in Amsterdam. 

Dat was niet mogelijk toen Claudy Jongstra een tweeluik speciaal voor Museum Rembrandthuis in Amsterdam maakte: Niet alleen hoor je in een museum sowieso niets aan te raken, deze als gordijnen voor ramen gehangen werken waren ook vrij hoog in de ‚Sael‘ opgehangen. De kleuren die Claudy Jongstra hier gebruikte om de stoffen te verven, waren geïnspireerd door het zwart dat Rembrandt in zijn schilderijen gebruikte, aangevuld met rode tinten. De verfstoffen die zij voor dit project gebruikte, zijn walnoot, meekrap, blauwhout of campechehout, galappel, cochenille en indigo. 

Een deel van Claudy Jongstra's tweeluik in het Rembrandthuis in Amsterdam. Het werk draagt de titel Allium & Onion, Hemp & Hair, Madder & Nettle en is van 2019. 

Een uitvalsbasis in Friesland en de Community Seed Bank for Colour

In Friesland is de boerderij De Kreake nabij het dorpje Húns van bijzondere betekenis voor Claudy Jongstra: Hier worden traditionele verfplanten verbouwd en daarmee aan de vergetelheid onttrokken, en er wordt geëxperimenteerd met het verven van wol en andere vezels door middel van zelf geoogste verfplanten. In de woorden van (team) Claudy Jongstra: een biodynamische boerderij en ‚living field experience lab‘, als onderdeel van een op circulaire wijze functionerend artistieke en productieproces. 

Een bijzonder project dat uit haar artistieke werkzaamheden voortvloeide, is de Community Seed Bank for Colour (CSBC). Wij zijn allemaal omgeven van kunstmatig vervaardigde pigmenten, de kennis van pigmenten uit verfplanten dreigt verloren te gaan en – misschien nog het ergst van allemaal – patenten voor het produceren en verspreiden van plantaardige zaden zijn in handen van een paar weinige bedrijven, die met hun monopoliepositie bepalen wat er mag groeien en wat niet. Aanleiding voor Claudy Jongstra om stappen te zetten om de diversiteit van verfplanten te bewaren. Hiervoor richtte zij de CSBC, de Community Seed Bank for Colour op, een open source project om de kostbare zaden te bewaren, die voor de rijkdom van botanische verfplanten zorgen. 

Artist & activist in textiel

Bij de tentoonstelling van Claudy Jongstra in Museum de Lakenhal in Leiden is het in ogenschouw nemen van de afzonderlijke werken misschien niet het meest belangrijke aspect. De manier van vervaardigen, het hele proces dat aan de productie van de werken voorafgaat, is onderdeel van een gesamtkunstwerk. Een circulair vervaardigd werk, waarbij de kwetsbaarheid van de planeet en de noodzaak, er zorgvuldig en met aandacht mee om te gaan, een centraal onderwerp van Claudy Jongstra zijn. Zij beschouwt zich dan ook nadrukkelijk niet alleen als kunstenares maar ook als activiste, artist and activist. 

Detail van Claudy Jongstra's werk 'Nine' in de Lakenhal in Leiden

Wat we mee naar huis nemen, is meer dan alleen de werken gezien te hebben. Het is ook het besef dat er nog een hele wereld is van mensgemaakte dingen die veel reflectie verdiend hebben. Van processen die her-uitgevonden kunnen worden om de wereld iets beter te maken. Van aandachtspunten die we allemaal zelf kunnen behartigen om zorgvuldiger met onze grondstoffen om te gaan. En we nemen een klein stukje handgeverfde wol, vastgemaakt aan een kaartje mee naar huis. Want ook al mogen we de objecten in de tentoonstelling in Leiden niet aanraken, de makers zijn wél van de tastbaarheid van de werken doordrongen en geven daarom iedere bezoeker een stukje om te aaien mee naar huis ;-) 

Juli 2021