De Tachtigjarige Oorlog - in het Rijksmuseum en in Nederland

Of het nu een rondleiding in het Rijksmuseum of het Mauritshuis is of een stadswandeling in Utrecht of Amsterdam - de Tachtigjarige Oorlog komt bijna iedere keer ter sprake. Dat ligt niet alleen eraan dat deze Nederlandse vrijheidsstrijd zo lang duurde. Maar ook aan zijn cruciale betekenis voor wat we de nationale identiteit van het land noemen - toen en nu. Nog steeds is de Wilhelmus het volkslied van Nederland, waarin de eerste leider van deze oorlog - Willem van Oranje, genoemd de Zwijger - wordt bezongen. Onder deze Willem van Oranje die nog vandaag als Vader des Vaderlands wordt vereerd, begonnen de noordelijke provincies van Nederland hun gevecht om vrijheid van de katholieke heerschap van de Spaanse koning en werden uiteindelijk een protestantse republiek. 

Van 12 oktober 2018 tot en met 20 januari 2019 wijdt het Rijksmuseum in Amsterdam een grote speciale tentoonstelling aan deze zo belangrijke periode in de Nederlandse geschiedenis. Aanleiding hiervoor is het gegeven dat dit conflict officieel in 1568 begon, dus 450 jaar geleden. De Tachtigjarige Oorlog duurde meerdere generaties lang en kwam pas in 1648 tot een einde toen de Vrede van Münster tot stand kwam. Hiermee werd de Nederlandse Republiek als soevereine staat internationaal erkend. 

De Nederlandse vrijheidsstrijd - een tentoonstelling in het Rijksmuseum Amsterdam

Het waren 80 jaren waarin veel gebeurde. Het ging om religie maar ook om privileges van de adel. De strijd werd niet alleen te lande uitgevochten maar ook op zee. Tenslotte vochten Spanje en de Nederlanden ook om heerschappij op zee. De oorlog kostte aan veel mensen het leven, of op zijn minst hun thuis. Talloze mensen raakten op de vlucht en vele duizenden die uit de rooms-katholiek gebleven Zuidelijke Nederlandse provincies naar Holland en het noorden vluchtten, hebben wezenlijke bijdrages geleverd aan de economische bloei die in de Nederlandse republiek voor velen tot welstand en rijkdom leidde. 

Tijdens deze tachtig jaren werd niet alleen gevochten. In deze tijd ontstonden ook hoofdwerken van de Nederlandse schilderkunst, de zo genaamde Gouden Eeuw. Grote meesters als Frans Hals (zelf een kind van immigranten uit de zuidelijke Nederlandse provincies) en Rembrandt van Rijn waren in deze periode actief. De tentoonstelling in het Rijksmuseum is een must voor alle vrienden van Nederland en de geschiedenis van het land. De strijdlustige periode van de Tachtigjarige Oorlog wordt hier vanuit verschillende hoeken belicht. 

Ook een goed idee: Combineer een bezoek aan de tentoonstelling met een rondleiding in de collectie van meesterwerken van de (16de en) 17de eeuw in het Rijkmuseum in Amsterdam!

Delft en Utrecht en de Tachtigjarige Oorlog

Zoals in het begin gezegd, heeft deze oorlog bijna overal in het land historische en soms tastbare sporen achtergelaten - niet alleen in de depots en museumzalen van musea. 

Ook Delft geldt als stad van de Oranjes en zo is een bezoek aan in Delft een mooie aanvulling bij een verkenning van de veelbewogen periode van de Tachtigjarige Oorlog in Nederland. Hier werd Willem van Oranje vermoord en begraven. Het prachtige grafmonument dat er voor hem gemaakt werd kan in de Nieuwe Kerk bewonderd worden en in het Delftse Prinsenhof woonde Willem de Zwijger twaalf jaar lang regelmatig. Het Prinsenhof herbergt inmiddels een museum dat zeer de moeite waard is. In het gebouw zijn aan één muur nog de kogelgaten van het pistool te zien waarmee Balthasar Gerards hem in 1584 om het leven bracht. Van 18 oktober 2018 tot en met 3 maart 2019 gunt het Museum Prinsenhof in Delft zijn meest befaamde bewoner de omvattende expositie „Willem van Oranje is hier”. Hierbij is naast veel andere interessante objecten ook een onlangs door het Rijksmuseum verworven zeldzame buste van Willem van Oranje te zien die uit de werkplaats van beeldhouwer en architect Hendrik de Keyser (1565-1621) afkomstig is. Van deze kleine buste zijn in totaal drie exemplaren bekend, alle drie vervaardigd naar het terracotta model dat De KLeyser voor Willems praalgraf in Delft maakte. 

In Utrecht werd 1579 de Unie van Utrecht gesloten die algemeen gezien wordt als het moment van de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In Utrecht wordt hieraan op het Domplein nog steeds herinnerd met het beeld van Jan VI van Nassau-Dillenburg, een broer van Willem van Oranje. De gevolgen van de Nederlandse vrijheidsstrijd komen natuurlijk ook bij een stadswandeling in Utrecht ter sprake. 

Genoeg redenen en gelegenheden dus om zich een beetje vertrouwder te maken met de  Tachtigjarige Oorlog - voor iedereen die graag Nederland verkent en alle anderen die ook zo af en toe nadenken over de wereld en haar bewoners. 

Op deze gesneden ivoren bol in het Museum Prinsenhof in Delft wordt de moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards in 1584 voorgesteld.  

De hoed van Ernst Casimir van Nassau-Diez. Bij de beleg van Roermond in 1632 inspecteerde Ernst Casimir een loopgraven. Hierbij raakte hem een kogel uit een musket in het hoofd. In de hoed is het kogelgat nog duidelijk zichtbaar. Rijksmuseum Amsterdam.

Louise Juliana van Oranje-Nassau (1576-1644), een dochter van Willem van Oranje, geboren in het Prinsenhof in Delft. Portret door Daniel van den Queborn van rond 1580 uit het Siegerlandmuseum in Siegen, tentoongesteld in het Prinsenhof in Delft. Dit meisje met zijn poppetje wordt later de moeder van Frederik V van de Palts, de zogenoemde Winterkoning. 

Bronze-bust van Willem van Oranje, door Hendrik de Keyser, nieuwe aanwinst van het Rijksmuseum Amsterdam, tentoongesteld in het Prinsenhof in Delft. Busten als deze werden in kleine oplage gegoten en dienden als "Oranje-souveniers" voor notabelen die betrokken waren bij de oprichting van het praalgraf van Willem de Zwijger in de Nieuwe Kerk in Delft. 

2 november 2018