Struikelstenen - Stolpersteine in Maarssen

Er zijn al duizenden geplaatst en nu zijn er ook vijf stuks om over te struikelen in Maarssen te vinden. Struikelstenen - of Stolpersteine zoals de initiator van dit project, Gunther Demnig ze doopte. Het project Stolpersteine vloeide voort uit een eerder project van deze Duitse kunstenaar, namelijk het "Spoor van herinnering" (Spur der Erinnerung) voor gedeporteerde Sinti en Roma. Hiervoor maakte hij in 1990 in Keulen een 16 kilometer lange lijn uit lak vanaf de Schwarz-Weiß-Platz in Köln tot aan het station van Deutz. Vanaf daar werden deze mensen in 1940 door de Nationaalsocialisten naar het Oosten gedeporteerd. 

De struikelstenen plaatst Demnig sinds 1996; de eerste exemplaren in Berlijn en Keulen nog zonder officiële vergunning. Struikelstenen worden voor woonhuizen van slachtoffers van het nazibewind in de grond gelegd om de gedeporteerde en vermoorde mensen op hun voormalige woonplaats te gedenken. In tegenstelling tot monumenten bij concentratiecampen en vernietigingslagers roepen Stolpersteine de slachtoffers daar in herinnering waar zij woonden, leefden, werkten en deel van de gemeenschap uitmaakten. 

Een Stolperstein is een kleine steen van beton met bovenop een vierkante plaat uit messing, meestal voorzien van een naam, geboortejaar en datum en plaats van deportatie en vermoording. Struikelstenen liggen niet op plekken waar eens per jaar een herdenkingsceremonie gehouden wordt. Maar op plaatsen midden in de samenleving waar dagelijks mensen langslopen. Het idee is dan ook dat mensen even moeten bukken om goed naar deze stenen te kunnen kijken en de inscripties te kunnen lezen. En daarmee symbolisch moeten buigen voor de slachtoffers. 

Ondanks de goede bedoelingen van dit kunstproject zijn er ook kritische stemmen die liever niet zien dat een gedenkplaat voor een Holocaust slachtoffer letterlijk met voeten kan worden getreden. Om die reden konden een aantal stenen die in München gepland zijn, nog steeds niet gelegd worden. De (inmiddels wel geregeld aangevraagde) vergunning ontbreekt hier. In een tegeninitiatief tegen geweigerde vergunningen voor struikelstenen zijn er privé-eigenaren die hun grond voor het plaatsen van Stolpersteinen juist wel ter beschikking stellen. 

Hoe dan ook, in Maarssen kon het op de officiële manier inclusief toestemming van de autoriteiten. En de wethouder, zelf voorzitter van de Stichting 4 en 5 mei in Maarssen, introduceerde het project bij de kleine schare van belangstellenden die op 27 februari 2013 kwam kijken hoe er vijf struikelstenen in het dorp aan de Vecht geplaatst werden, door de kunstenaar zelf. Hij herinnerde eraan - helemaal in de zin van de kunstenaar - dat je niet letterlijk moet struikelen maar met je hart en met je hoofdt, figuurlijk struikelen over de mensen die hier leefden, over hun leven en lot. Twee Stolpersteine werden voor het huis Langegracht 27 gelegd. Deze herinneren aan Lucas en Clara Ijzerman, 1943 vermoord in Sobibor. Zij hadden een sigarenwinkel op dit adres. Aan de Schippersgracht 13 woonde de familie Blau. Hier werden struikelstenen voor de ouders Frits en Minnie en hun dochter Dorie gelegd, die via Westerbork naar Auschwitz gebracht en daar 1942 vermoord werden.

De plaatsingsceremonie was overigens gekenmerkt door veel aandacht voor deze twee families. En niet zo zeer voor de beroemde kunstenaar. Die stond weliswaar fysiek centraal tijdens de plaatsing. Maar hij trad als deelnemer aan het proces juist zeer terughoudend op. Nu maar hopen dat velen over de steentjes zullen struikelen. En dat het niet alleen bij een tijdelijke kreet  blijft, toen de speechende wethouder de hoop uitsprak dat wij voor herhaling van de misdaden waarvan deze vijf mensen slachtoffer werden, moeten waken. 

6 maart 2013